Schopenhauer in 1815, second of the critical five years of the initial composition of Die Welt als Wille und Vorstellung. Portrait by
Ludwig Sigismund Ruhl

What’s Happening?

Vooraf dienen wij vast te stellen wat wij verstaan onder het begrip [fotografie] in dit schrijven.

Ten eerste; alles wat met de [foto]-camera van doen heeft, alle technieken die daarin zijn vervat, verdient in principe niet om onder de naam [fotografie] te vallen: “Schrijven met Licht”. (foto-licht, grafie-schrijven) De camera is een apparaat die volgepropt is met een scala aan technologieën welke berusten op zeer solide wetenschap. In strikt technische zin scant en registreert het [foto]-apparaat teruggekaatst licht welk op materiële zaken vallen, niets meer en ook niets minder, that’s all. Dat heeft dus niets met het literaire begrip ‘schrijven’ te maken. Nee, het is veeleer een zeer technisch ‘notatie-systeem’. Het zou eerder onder het begrip ‘Scannologie’ moeten vallen. (Scannen – Aftasten en de meet resultaten daarvan noteren.) De camera is beslist geen stuk gereedschap, het is ook geen machine; Het is misschien zelfs geen apparaat meer, doch gewoon een programma. Ondanks dat het apparaat genaamd [foto-toestel] beslist onmisbaar is om [fotografie] te bedrijven, vallen de zaken die met en binnen de camera gebeuren niet onder het begrip [fotografie] welke wij in dit betoog hanteren.

Ten tweede; Alle rituelen en technieken welke nodig zijn om de gemaakte opname  te verwerken tot presentatie en verschijning op later tijdstip en op een andere plaats, Deze ‘weder-verschijning’ heeft de naam: [foto]. De rituelen en handelingen die hiervoor nodig zijn vallen in dit betoog niet meer onder de noemer [fotografie]. Vroeger moest de [fotograaf] films ontwikkelen en deze afdrukken in een donkere kamer. Het verwerkingsproces was van chemische aard. Dit proces heeft een radicaal andere en virtuele vorm aangenomen, en is nu hoofdzakelijk afhankelijk en gebaseerd op wereldomvattende logistieke infra-structuren. Men moet dan denken aan internet, maar ook aan de huur van geavanceerde software, met haar automatische up-dates. Wat vroeger ‘afdrukken’ heette  noemt men nu heel eufemistisch ‘bewerken’. De chemie is nu vervangen door high-tech sophisticated technologie, en wiskundige algoritmes die hun werk verrichten in onzichtbare processoren van computers en printers. Ook hier geld dat er geen gebruik meer wordt gemaakt van gereedschappen doch van zeer geavanceerde technologieën, welke berusten op micro-electronica, in de vorm van apparaten en infra-structuren. En al deze zaken en processen zijn volledig kant-en-klaar geprogrammeerd. De [fotograaf] heeft daarom geen enkele invloed op deze structuren en kan daarin niet ingrijpen.

De twee hier bovengenoemde zaken vallen in dit artikel niet onder het begrip [fotografie]. Maar wetende dat de huidige [fotograaf] veel waarde hecht aan de twee hier bovengenoemde zaken, en dan vooral de bijpassende rituelen en handelingen die daarbij gebruikt worden, zullen wij hier op later tijdstip op terug komen. Om deze zaken uitgebreider te belichten.

Tussen Haakjes

De woorden [foto], [fotografisch],  [fotograaf], [fotografie] en etcetera zullen steevast en consequent tussen haakjes staan. Dit omdat ondergetekende de mening is toegedaan dat deze woorden totaal betekenisloos zijn geworden, of op zijn minst totaal zijn uitgehold en uitgewoond. Dit vanwege het feit dat [fotografie] zo een manifest alomvattend en omnipresent fenomeen is. De huidige samenleving is zo intens doordrenkt van [fotografische] beelden, dat het is verworden tot een bewusteloos makende vanzelfsprekendheid. Waardoor men de complexiteit van het technische’ beeld’ genaamd [foto] volledig over het hoofd ziet. Iedereen leeft dagelijks met [fotografie] omdat deze ons op manifeste wijze omringt. Bijna iedereen maakt ook [foto’s]. Het is niet zo dat onze wereld draait om [fotografie], nee andersom, [fotografie] draait massief om onze wereld heen. Wij leven in een permanente motregen van allerlei soortige  [fotografie]. Wij ademen [foto’s], bij wijze van spreken, en ervaren haar als iets zeer vanzelfsprekend. Erger nog; Men is zich zelfs niet bewust van het feit dat men [fotografie] uitermate vanzelfsprekend vindt.

Niet misverstaan is het feit dat leven- en ziel-loze zaken nooit uit zich zelf kunnen spreken.

De beginselen van de [fotografie] en de  logica van de [fotograaf]

Als wij de denkprincipes waarop de [fotografie] is gebaseerd analyseren zien wij dat zij op twee hoofdpunten neerkomen;

Wet van Gelijkenis

Ten eerste, dat het gelijke het gelijke voortbrengt, of dat het gevolg op zijn oorzaak lijkt; de [foto] lijkt op het onderwerp welke door de camera is geregistreerd. Dit kan men de Wet van Gelijkenis noemen.

Uit dit eerste principe, de Wet van de Gelijkenis, leidt de [fotograaf] af  dat hij, wat er ook voor zijn neus verschijnt, wat er ook op zijn netvlies valt, dit onderwerp gewoon kan ‘vast-leggen’ door het domweg te [fotograferen]. Het ritueel bestaat dan hier uit dat de [fotograaf] zijn camera richt op het onderwerp en vervolgens drukt op de ontspanknop.

[Fotografie] die op de Wet van de Gelijkenis is gebaseerd noemen we homeopathische of kopieer-[fotografie]. Dat klinkt helaas een beetje ingewikkeld, maar dat kan helaas niet anders.

Toelichting: Het woord ‘homeopathisch’ komt van het griekse woord homoiopathḗs – “gelijke ervaringen hebbend”. Dus heeft niets met geneeskunde van doen! Dat u het niet vergeet!.

Om  [fotografie] die berust op Wet van Gelijkheid aan te duiden verdient de term homeopathische [fotografie] wellicht de voorkeur, want de alternatieve termen, kopieer, imitatief of mimetisch suggereert of vereist zelfs een bewust werkende kracht (agens) dat kopieert, imiteert of wat dan ook, en daarmee wordt het werkingsterrein van de [fotografie] te eng begrensd. En zelfs al zou er een soort van “werkende-kracht’  of agens zijn dan bevindt deze zich in the “black-box” genaamd camera. En in die zeer technologische camera gebeuren zaken waar de [fotograaf] totaal geen inzicht en invloed op heeft. Vandaar ook mijn term: “Black-box”. Nogmaals: De [fotograaf] zelf kopieert niet, hij drukt slechts met zijn vinger op de ‘ontspan’-knop van zijn technologische zeer geavanceerde black-box. Vandaar dat wij kiezen voor de terminologie: Homeopathische-[fotografie].

Wet van het Contact

Ten tweede, dat zaken die eenmaal met elkaar in contact zijn geweest , te weten de [fotograaf] en zijn onderwerp, elkaar op afstand en in de tijd blijven beïnvloeden. Zelfs nadat de [fotograaf] de plaats van de [foto]-opname heeft verlaten. Dus dat het [gefotografeerde] gebeuren op een zekere plaats straks niet zal onderdoen voor de gebeurtenis van het bekijken van die [foto] ergens op een andere plaats. Dit kan men de Wet van het Contact noemen.

Uit het tweede principe, de Wet van het Contact, leidt de [fotograaf] af  dat het door hem  [gefotografeerde] gebeuren en zijn aanwezigheid aldaar ook dezelfde uitwerking zal hebben op de persoon of personen met wie de gemaakte [foto] in contact zal komen op een andere plaats en op een ander tijdstip. Ook als deze personen zelf aanwezig waren bij de [foto]-opname (of niet). Hij leidt eruit af dat hij ‘het gebeuren’ kan transponeren naar een zekere toekomst en een andere plaats. Het ritueel is hetzelfde als bij het eerste principe, alleen het drukken op de ‘ontspan’-knop zegent hij met het predicaat: ‘Het Moment”. Waarbij hij in de vaste overtuiging verkeerd dat in een later tijdstip het ‘gebeuren’ zich weer zal ontvouwen vanuit datzelfde ‘Het Moment’ welke hij denkt ‘vast-gelegd’ te hebben.

[Fotografie] die op de Wet van het Contact is gebaseerd noemen we gemakshalve contact-[fotografie]. We zouden het documentaire- of reportage-[fotografie] kunnen noemen, maar dat zou te kort doen aan andere vormen van [fotografie] die ook beslist onder dit principe vallen. Ook bestaat de optie om het nabijheids-[fotografie] te noemen. In principe is dit een concreter begrip dan contact, doch het drukt ook een zekere onbepaaldheid uit. Logisch dat de camera en ook de [fotograaf] altijd ‘nabij’ het onderwerp verkeerde tijdens de opname. Doch voor de camera impliceert dat totaal iets anders dan voor de [fotograaf]. De camera is levenloos en inert, en kompleet onverschillig voor elk onderwerp (en haar afstand, haar nabijheid) welk deze black-box moet registreren. Voor de [fotograaf] echter betekent deze ‘nabijheid’ dat hij een ‘relatie’ heeft met het onderwerp. Hij heeft er ‘contact’ mee. Wij menen daarom dat de keuze voor de terminologie ‘Wet van Contact’ duidelijker aansluit bij het begrip [fotografie] welke in onze context bedoeld wordt.

Natuurwetten

De illusie van een [foto] is verpletterend en letterlijk verblindend. Stelt u zich eens voor dat u op een stoel gaat zitten, en op het moment dat u op de stoel zit is deze stoel verdwenen, terwijl u er nog steeds op zit. U zweeft ineens. Onmogelijk zou u denken. Doch iets soortgelijk gebeurt beslist met een [foto]. Op het moment dat men een [foto] denkt te zien, ziet men de feitelijke [foto] niet meer. Men ziet geen drukinkt, geen krantenpapier en geen pixels op de beeldschermen. En ook de beeldschermen zelf ziet men niet meer. Nee de beschouwer ‘zweeft’ ineens in een ‘werkelijkheid’ die hij met zijn manier van denken in ‘real-time’ automatisch en onbewust vult met allerlei betekenissen.

Vanwege dit illusoire karakter van een [foto], ervaart de [fotograaf] de Wetten van Gelijkenis en Contact als echte ‘Natuur Wetten’. Deze illusionistische ervaringen internaliseert hij, hij verinnerlijkt ze, wat resulteert in een ‘Geloof’ welk zijn handelen en denken stuurt en bepaalt.

Immers, de [fotograaf] gelooft dat dezelfde principes waarvan hij enthousiast en bezield gebruik maakt tijdens het [fotograferen] ook de werking van de toekomstige onbezielde [foto] zal beheersen; met andere woorden, hij neemt stilzwijgend aan dat de Wetten van Gelijkheid en Contact een universele geldigheid bezitten en niet beperkt zijn tot zijn [fotografisch] zeer menselijk handelen. In dit geval het kijken en bekijken van zekere zaken, en vervolgens het indrukken van de ontspanknop.

Omdat de [fotograaf] volledig maar dan ook volledig en totaal afhankelijk is van zijn zeer geavanceerde elektronisch camera is hij op de keeper beschouwt slechts een functionaris van deze ‘black-box’. Omdat de [fotograaf] werkt onder hypnotische werking van zijn ‘Geloof’ in de twee hierboven beschreven wetten, zal hij dit ‘functionarisschap’ ontkennen, hij beschouwt zichzelf werkelijk als het ‘agens’ dat met zijn ‘vrije wil’ de [foto’s] produceert, en daarmee gebeurtenissen transponeert.

Kortom, [fotografie] is zowel een onjuist systeem van “natuurwetten” als een bedrieglijke leidraad voor het menselijk kijken en zien; Het is zowel een pseudo-wetenschap als een tot niets leidende vaardigheid, welke zelfs vaak wordt bestempeld als zijnde een kunst. Dit omdat de [fotograaf] die hierboven beschreven wetten ervaart als ‘Natuur Wetten’. Zijn geloof erin impliceert voor hem ook de vermeende feitelijkheid ervan.

Het doel van de [fotograaf]

Voor de duidelijkheid nogmaals: Het doel van de [fotograaf ] is om zijn ervaring; het resultaat van zijn contact met het onderwerp, in ruimte en tijd te transponeren naar een andere plaats en een andere toekomstige tijd. Het onderwerp meent hij, wel of niet terecht, de ‘werkelijkheid’ te moeten noemen. Hij gelooft dat bij presentatie van de [foto] er zich een ‘weder-verschijning’ manifesteert van diezelfde ‘werkelijkheid’. En tevens geld dat voor ‘Het Moment’ van opname, welke weliswaar in ‘bevroren’ toestand, zich wederom manifesteert als een nieuw ‘Moment’ waarvan hij denkt dat het exact het zelfde is als het originele ‘Het Moment’.

Theoretische [fotografie]

[Fotografie], beschouwd als een systeem van echte wetenschappelijke “natuurwetten”, dat wil zeggen als formulering van de regels die de volgorde van de gebeurtenissen overal ter wereld beheersen, kunnen wij in principe theoretische [fotografie] noemen; welke ook vele toepassingen heeft gevonden. Vooral in de wetenschap, astronomie, medische wetenschap, in de fysica en etcetera. Deze theoretische [fotografie] wordt gebruik om meet-resultaten te vergaren en of wetenschappelijke feiten te verifiëren. We spreken hier dan ook over het verzamelen van ‘data’.

Praktische [fotografie]

Wanneer we [fotografie] beschouwen als een reeks voorschriften waaraan [fotografen] zich houden om hun doel te bereiken, zoals hier boven beschreven, kunnen wij van praktische [fotografie] spreken.

Tegelijkertijd moet men in gedachten houden dat de reguliere [fotograaf] alleen de praktische kant van de [fotografie] kent; De [fotograaf] analyseert nooit de geestelijke en technologische processen waarop zijn praktijken zijn gebaseerd, denkt nooit na over de abstracte en historische principes die met zijn handelingen verband houden. Bij hem is, zoals bij de overgrote meerderheid van de mensen, de logica impliciet, niet expliciet; de [fotograaf] redeneert zoals hij zijn voedsel verteert, geheel onwetend van de geestelijke, respectievelijk lichamelijke processen die essentieel zijn voor elk van beide operaties.

We zullen ons ook moeten realiseren dat de praktische [fotografie] enorm verstrengelt is met de theoretische [fotografie]. Omdat de [fotograaf] vrijwel dezelfde apparatuur en programmatuur en technologische concepten gebruikt welke ook gangbaar zijn in de theoretische [fotografie]. Dit laatste feit versterkt het geloof van de [fotograaf] in het daadwerkelijk kunnen transponeren van ‘werkelijkheden’. Zijn subjectieve ervaringen tijdens het ‘contact’ zal hij beslist zeer onterecht presenteren als onmiskenbare concrete feitelijkheden. (De hedendaagse journalistiek heeft min of meer haar lot hieraan opgehangen. Want er bestaat zowat geen enkel geschreven artikel meer welk zonder een [foto] nog bestaansrecht heeft.)

Kortom, voor de [fotograaf] is de [fotografie] altijd een kunst of vaardigheid, nooit een ‘wetenschap’. De gebruikelijke rituelen zijn altijd belangrijker dan het inzicht daarin. Deze rituelen berusten op verborgen dogma’s, doctrine’s en zeer fijnzinnige orthodoxie.

Jawel, in  zijn nog niet ontwikkelde geest is [fotografie] altijd een vaardigheid, een kunst; nooit een ‘wetenschap’. Het is aan de filosofisch geschoolde vorser de gedachtengang die ten grondslag ligt aan de praktijken van de [fotograaf] na te gaan; de paar simpele draden waaruit de ingewikkelde kluwen is samengesteld op te sporen; de abstracte principes te isoleren uit hun praktische toepassingen; kortom, de schijnwetenschap achter de pseudo-vaardigheid te ontdekken.

Associatie van ideeën.

Als mijn analyse van de logica van de [fotograaf] juist is, moeten we concluderen dat de twee leidende principes van de [fotografie] slechts twee verschillende onjuiste toepassingen van de ‘associatie van ideeën zijn. Homeopathische [fotografie] is gebaseerd op de associatie van ideeën op grond van overeenkomst; contact-[fotografie] is gebaseerd op de associatie van ideeën op grond van contact. De homeopathische [fotografie] begaat de fout aan te nemen dat de dingen die op elkaar lijken hetzelfde zijn; de contact-[fotografie] gaat er ten onrechte vanuit dat de dingen die ooit met de [fotograaf] in ‘contact’ zijn geweest ook en altijd in contact komen met de personen die de desbetreffende [foto] te zien krijgen.

Maar in de praktijk worden de twee typen vaak gecombineerd, of, nauwkeuriger geformuleerd; terwijl homeopathische of imitatieve [fotografie] zelfstandig uitgevoerd kan worden, zal de contact-[fotografie] over het algemeen een toepassing  van het homeopathische of imitatie principe met zich meebrengen. Zo algemeen geformuleerd zijn deze twee zaken misschien wat moeilijk te begrijpen, maar zij zullen meteen duidelijk worden wanneer ze met specifieke voorbeelden worden geïllustreerd. Beide gedachtengangen zijn in feite uiterst simpel en elementair. Dat kan ook nauwelijks anders, want zij zijn – in concrete, zeker niet in abstracte zin – vertrouwd aan de onschuldige intelligentie van de [fotograaf], maar ook vertrouwd aan de onwetende simpele geesten waar dan ook, die met hun ‘Smart’-phone er lustig op los ‘schieten’. Beide typen [fotografie], het homeopathische en het contact-type, kunnen gemakshalve worden samengebracht onder de noemer sympathetische [fotografie], aangezien beide ervan uitgaan dat de dingen elkaar op afstand en in tijd beïnvloeden  via een verborgen ‘sympathie’ (verwantschap), waarbij de impuls van het een wordt overgebracht door middel van wat wij mogen opvatten als een onzichtbare ‘ether’, die veel weg heeft van datgene wat door de vroegere wetenschap wordt gepostuleerd met precies hetzelfde doel, namelijk te verklaren hoe dingen elkaar fysiek  en mentaal kunnen beïnvloeden  door een ruimte die ledig lijkt te zijn. Nu denken wij niet meer zozeer aan de ‘ether’. Nee, zoals wij vroeger in de Hemel geloofden, een plek met engelen en andere instanties, zo geloven wij nu in ‘Cyber-Space’. Een plek waar de [fotografen] al deze ‘Het Momenten’ doorheen kunnen jagen en kunnen bewaren. En met een grote dosis onschuld geloofd een ieder dat deze [foto’s] ook nog herinneringen zijn of bevatten. Wat per definitie niet kan. Hierbij de kans lopend dat het hun echte herinneringen totaal worden verwoest. Inhoudende dat deze sympathetische-[fotografie]’ niet alleen fysiek doch vooral ook mentaal zijn verwoestende werk verricht.

Het is misschien goed om de typen [fotografie] hier schematisch weer te geven, geordend naar de van de ‘logica’ van de [fotografie] die eraan ten grondslag liggen, en illustreren aan de hand van voorbeelden.

Dit laatste laat ik toch maar over aan de lezer, want zelf heb ik daar geen zin meer in.

Plagiaat.

Wat aanvankelijk als een grap begonnen was heeft zich ontwikkeld tot enkele grimmige inzichten. Het bovenstaande schrijven kan men zonder meer beschouwen als een flagrant staaltje plagiaat. Begrippen en gedachtengangen en tevens complete zinnen heb ik klakkeloos overgenomen uit het boek ‘The Golden Bough’ van  J.G. Frazier, geschreven in 1890. J.G. Frazer mag men beschouwen als de grondlegger van de moderne antropologie. Toen ik zijn beschrijvingen las over het denken en handelen van ‘primitieve’ mensen duizenden jaren geleden tuimelde ik over de vele overeenkomsten die deze zaken hebben met onze huidige beleving van [fotografie] anno nu.

Natuurlijk heb ik zinnen aangepast en er vele zinnen aan toegevoegd. Desalniettemin; gewoon plagiaat. Is dat erg? Ik vind van niet, want wat anders doet de [fotograaf]? Hij ziet een landschap wat van niemand is, en als deze [fotograaf] thuis komt is dat ‘landschap’ ineens van hem. Hij lijst het keurig in achter ‘museumglas’ (vraag mij niet wat dat is, want ik zal u het antwoord schuldig blijven) en signeert de [foto] zelfs! Er hangt grutverdrie zelfs een niet mis te verstaan prijskaartje aan. Museum curatoren, galeriehouders, gediplomeerde kunstcritici, bezoekers bejubelen dan de [fotograaf], die zich nu beeldend kunstenaar noemt. En zij allen komen lyrische taal te kort om het ‘wonder’ te omschrijven. Zouden zij allen op dat moment werkelijk staan in het ‘oorspronkelijke landschap’ dan zouden zij zich meteen kompleet verloren voelen, een koudje vatten, en zich geen raad weten hoe ze zo snel mogelijk terug in hun hotel kunnen geraken om hun netflix-serie uit te kijken. Sorry, ik wordt nu misschien enigszins platvloers, cynisch, vilein en ordinair. Maar ik wil de lezer toch echt attenderen op zieke mentaliteiten, hypocriete pseudo kennis en derdehandse opvattingen die nog steeds bon-ton zijn in de nederlandse [foto]-wereld. De meesten hebben minder dan één oog in het land der [fotograferende]-blinden. (he, dat lucht op, sorry)

Maar goed, ik ben dit stuk ook begonnen, puur voor mijzelf, als een goede denkoefening. En dat heeft voor mij heel wat opgeleverd.

Verblinding.

Een eeuw geleden beschouwde men [fotografie] als een techniek die dichter bij de ‘werkelijkheid’ stond dan welke afbeeldingstechniek dan ook. Deze opvatting is werkelijk de geboorte van “de illusie van een illusie” die men  [foto] noemt. [Fotografie] het kind van de wetenschap en de moeder van een letterlijk verblindend waanidee; de [foto] beweert ons de ‘werkelijkheid’ te tonen. Wat op de keeper beschouwt feitelijk niet kan. Nee, de [foto] toont ons slechts een bewering over een gebeurtenis welke ooit heeft plaats gevonden. En dat is wezenlijk iets anders.

Maar het kan allemaal nog veel erger. Mijn buurmeisje Angelique wil een borstvergroting, ze heeft al het nodige aan haar lippen veranderd , en ook over haar billen is ze niet echt tevreden. Wat is namelijk het geval; ze wil op haar idool de zangeres Britney Spears gelijken. Waarbij ze zich niet echt realiseert dat Britney zelf ook al flink is gemodificeerd, op esthetische wijze. Britney zelf heeft ze nooit ontmoet of gezien. Dus hoe kent ze Britney dan? U raadt het al; ze heeft alleen maar [foto’s] van Britney gezien. Angelique wil op een [foto] lijken. Zij is bereid te sparen voor een ‘homeopathische’ behandeling in de vorm van plastische chirurgie.

Het best verspreide en meest bekeken [foto]-boek in de wereld is de IKEA catalogus, met een jaarlijkse herdruk van 212 miljoen exemplaren. Halleluja! De Heilige Geschriften van de Christenen en de Moslims tezamen hebben hier flink het nakijken. De ensceneringen getoond op de [foto’s] in dit IKEA boek lijken beslist niet op onze huiskamers. Net zomin als Britney op Angelique lijkt. En toch doet iedere brave burger echt zijn best dat zijn huiskamer lijkt op de [foto’s] zoals getoond in het [foto]-boek. In onze vinex-wijken is de uniformiteit van het binnenhuis gebeuren schrikbarend treurig.

Met al onze schermen, waar wij dagelijks teveel uren in staren, moeten wij concluderen dat we leven IN het [fotografische] beeld. De [foto] is werkelijker dan de werkelijkheid geworden. De werkelijkheid hebben we ingeruild voor het [fotografisch]-beeld daarvan. Wij opereren met zijn allen in een “illusie van een illusie van een illusie”.

Ach, dat wij denken de werkelijkheid te ervaren en te ‘beleven’ door het onbewust consumeren van grote hoeveelheden  [fotografische]-beelden mag misschien duiden op een zeer onschuldig bijgeloof, het is en blijft een ‘bijgeloof’. Zelf geloof ik niet in het onschuldige karakter ervan. Maar goed, onschuldig of niet, als een bijgeloof werkelijk geïnstitutionaliseerd is dan mag men toch werkelijk spreken over een Religie. Of zie ik dat verkeerd?

Mensen hebben de neiging om datgene wat ze geloven ook te willen ervaren als een feitelijkheid

Kees de Graaff.  19 augustus 2016.  amersfoort

Titel: “A Blind Photographer”. (Self portrait). [foto]: Kees de Graaff